بخش کشاورزي در مسير گذار کشورها از مرحله توسعه نيافتگي، همواره نقش پيشرو را در اقتصاد ايفا کرده است، اما مشکلات تاريخي و ساختار اقتصاد کشاورزي در ايران موجب شده است اين بخش نتواند در جايگاه اصلي خود در عرصه اقتصاد کشور نقش آفريني کند .تنوع اقليمي، وجود منابع و ذخاير غني، امکان ايجاد اشتغال مولد کم هزينه و زودبازده و وجود مزيت نسبي در توليد و صدورمحصولات، از جمله قابليت هاي بخش کشاورزي است درصد شاغلان کل کشور در اين بخش اشتغال دارند و 26 درصد توليد ناخالص داخلي، 26 درصد صادرات غير نفتي و بيش از 80 درصد غذاي کشور در بخش کشاورزي تامين مي شود. اين بخش از نظر توليد، اشتغال، صادرات، حفاظت و بهره برداري اصولي از منابع طبيعي و خدادادي، توسعه فناوريها و توسعه مشارکتهاي تحقيقات و فن مردمي، يکي از ارکان مهم اقتصاد و امنيت کشور به حساب مي آيد همچنين به دليل برخورداري از رشد مستمر و پايدار و درونزاي اقتصادي و نقش حياتي در ايجاد عدالت اجتماعي، تامين امنيت غذايي و توسعه اشتغال در جامعه مستلزم توجه خاص و حمايت کارآمد مي باشد. از جمله مشکلات اين بخش ميتوان به فقدان مشارکت بخش خصوصي و تجاري سازي توليد در بخش کشاورزي و بيکاري زياد فارغ التحصيلان رشته هاي کشاورزي حدود 33 هزار نفر اشاره نمود.
نيروي انساني رکن اصلي توسعه اقتصادي تلقي مي شود و افزايش فارغ التحصيلان بخش کشاورزي نه به عنوان يک تهديد، بلکه در صورت برنامه ريزي صحيح مي تواند يک فرصت قلمداد شود بي شک يکي از عوامل کمياب و تاثيرگذار در توليد و ارزش افزوده هر بخش و فعاليت اقتصادي عامل سرمايه است .آمار موجود در بخش کشاورزي نشان مي دهد در سالهاي اخير به ميزان کافي سرمايه گذاري لازم براي جبران استهلاک و سرمايه گذاري خالص اين بخش صورت نگرفته است. به دليل عدم توجه به استهلاک موجود در بخش کشاورزي مقدارتشکيل سرمايه ثابت خالص در ماشين آلات و ساختمان و تاسيسات را محاسبه ننموده و سرمايه گذاري لازم براي جبران استهلاک و يا اضافه شدن بر موجودي خالص سرمايه اين بخش صورت نگرفته است. از جمله دلايل عدم سرمايه گذاري کافي در بخش کشاورزي مي توان به پايين بودن نرخ بازدهي در بخش کشاورزي، کمبود اعتبارات ريالي و ارزي، عدم گسترش صنايع تبديلي، فقدان نظامهاي حمايتي، فقدان نظام تشويقي و سودآوري بيشتر ديگر بخشها به ويژه خدمات اشاره نمود. در برنامه ريزيهاي آتي رفع اين مشکلات، توسعه بخش کشاورزي را موجب مي گردد. انکوباتورها وپارکهاي فناوري کشاورزي بعنوان يک راهکار عملي جهت غلبه بر اين مشکلات و حمايت از کارآفرينان و صاحبان انديشه در بخش کشاورزي ارزيابي شده است.
مزاياي انکوباتورها و پارکهاي فناوري کشاورزي
امروزه در کشورهاي توسعه يافته، پارک فناوري کشاورزي به عنوان مرکزي جهت توسعه صادرات در بخش کشاورزي در نظرگرفته مي شود که با ايجاد فضا و سرويس مناسب از کارآفرينان و افراد با ايدههاي محوري در زمينههاي کشاورزي، بيوتکنولوژي و ساير رشته هاي وابسته حمايت کرده و از اين طريق، ايده ها و برنامههاي نوآوري وارد عرصه کسب و کار و تجارت مي شوند. همانند ساير مراکز رشد، انکوباتورهاي کشاورزي نيز به عنوان مرکزي در نظر گرفته مي شوند که کارآفرينان و صاحبان انديشه نو در قالب شرکتهاي کوچک و متوسط را در شروع کسب و کار حمايت مي نمايند تا اينگونه افراد بتوانند طرح و ايده خود را به محصول تبديل نمايند. در صورت طراحي انکوباتورها و پارک هاي فناوري متناسب با بخش کشاورزي، اقليم و محصولات توليدي مناطق مختلف مي توان مزاياي زير را براي آنها متصور شد:
– استفاده از اراضي و منابع آب و خاک کشور بصورت علمي و اقتصادي -کمک به توانمند سازي سيستم آموزش و پژوهش در بخش کشاورزي از طريق يک فرآيند بازخورد بين مراکز توليدي، تحقيقاتي و مصرف کننده – بهره برداري بهينه از محصولات اصلي کشاورزي و فرآورده هاي فرعي آنها – استفاده از فناوريهاي نوين ارائه شده در مراکز آموزشي و تجربه شده در مراکز تحقيقاتي – ايجاد يک بستر مناسب براي شکوفايي کارآفرينان و صاحبان ايده در بخشهاي کشاورزي، صنايع غذائي، بيوتکنولوژي، محيط زيست و رشته هاي وابسته- افزايش مشارکت بخش خصوصي و تجاري کردن توليد در بخش کشاورزي – جذب سرمايه گذاري خارجي در بخش کشاورزي يکي از مشکلات اساسي در بخش کشاورزي کمبود سرمايه گذاري و منابع مالي لازم در زمينه ايجاد و گسترش صنايع تبديلي و تکميلي و واحدهاي فني است .انکوباتورها و پارکهاي فناوري کشاورزي مي توانند با ايجاد فضائي جذاب در جهت جذب سرمايه گذاري خارجي در اين بخش عمل نمايند. از اين رو به منظور آشنائي بيشتر با مراکز رشد و پارکهاي فناوري کشاورزي، نمونه هائي از انکوباتورها و پارکهاي فناوري کشاورزي در زير ارائه مي گردد:
پارک فناوري کشاورزي و صنايع غذائي کونل
پارک فناوري کشاورزي و صنايع غذائي کونل به منظور حمايت از خلاقيت، پايداري و توسعه بخش کشاورزي و صنايع غذائي انجام تحقيقات زيستي در راستاي منافع اقتصاد محلي و ايالتي و گسترش فعاليتهاي مرکز آزمايشات از طريق همکاري با مراکز , NYS کشاورزي آزمايشگاهي و شرکتهاي تجاري فعال در زمينه کشاورزي، صنايع غذائي و بيوتکنولوژي خدمات خود را به مشتريان ارائه مي دهد.
اهداف پارک شامل بهبود وضعيت اقتصادي ژنوا , انتاريو , فينگر لک و نيويورک جذب بهترين متخصصان و کمک به حفظ مرکز به عنوان يک رهبر NYS آزمايشات کشاورزي جهاني فعال در زمينه تحقيقات کشاورزي, صنايع غذائي و بيوتکنولوژي در يک دوره طولاني مي باشد. از امکانات اين پارک مي توان به موارد زير اشاره کرد:
ارائه يک محيط تحقيقاتي انعطاف پذير براي شرکتهاي نوپا فراهم نمودن فضاهاي اجارهاي براي فعاليت هاي تحقيق و توسعه شرکتها تامين فضاي مورد نياز براي شرکت هاي بزرگ و بالغ امکان استفاده ازگلخانه براي شرکتهاي مستاجر دسترسي به زمينهاي مجاور براي انجام آزمايشات و فعاليتهاي تحقيقاتي کشاورزي و امکان استفاده از تجهيزات آزمايشگاهي مرکز NYS از جمله شرکتهاي هدف اين پارک شرکتهاي فعال در زمينه کشاورزي صنايع غذائي و بيوتکنولوژي اعم از شرکتهاي موجود يا نوپا، شرکتهاي فعال در زمينه علوم زيستي و نوآور در زمينه کنترل آفات و بيماريهاي گياهان زراعي، شرکتهاي افزايش دهنده کيفيت, ايمني و سلامتي غذاهاي توليدي، شرکتهاي فعال در زمينه ژنتيک و اصلاح گياهان به منظور توسعه توليدات جديد در بخشهاي مربوطه, آژانسهاي تجاري ارائه دهنده خدمات به شرکتهاي فعال در زمينه کشاورزي، صنايع غذائي و بيوتکنولوژي، آژانسهاي غذائي و کشاورزي، انجمنها و شرکت هاي خدماتي مي باشند.
پارک فناوري کشاورزي کانادا
پارک فناوري کشاورزي کانادا در حقيقت يک انکوباتور تجاري به منظور کمک به توسعه سرمايه گذاري در بيوتکنولوژي کشاورزي Nova است. در اين پارک دانشکده کشاورزي و موسسه Nova Scotia اداره کشاورزي،Scotia مشارکت دارند. پارک Nova Scotia نوآوري فناوري کشاورزي کانادا با ارائه تجهيزات و وسائل مورد نياز، محيط مناسبي را به منظور توسعه شرکت هاي فناور فراهم مي کند.
خدمات تجاري موجود در پارک عبارتند از:
– ارائه مشاوره در زمينه بازاريابي و مديريتي – خدمات پشتيباني اداري- خدمات تخصصي – بهره مندي از شبکه ارتباطي تجاري. در اين پارک 16 ايکر به ساختمانهاي مورد نياز براي استقرار و ثبت شرکتها، فضاهاي آزمايشگاهي و پروسههاي ديگر اختصاص يافته است، به علاوه اين پارک 125 ايکر مربع ( 505875 ) متر مربع را براي انجام آزمايشات زراعي به مشتريان خود ارائه مي دهد.
انکوباتور کسب و کار کشاورزي Icrisat آغاز نوآوري در ژرمپلاسم پنبه
انکوباتور کسب و کار کشاورزي هند، در موسسه بين المللي تحقيقات گياهان زراعي مناطق گرم نيمه خشک در هيدراباند هند واقع شده است که با مشتريان بخش خصوصي همکاري مي کند. مرکز تحقيقات بذور زنده در هند روي پروژههاي تحقيقاتي مربوط به بيوتکنولوژي کشاورزي به منظور توسعه هيبريد پنبه فعاليت مي کند. موسسه بين المللي تحقيقات گياهان زراعي مناطق گرم نيمه خشک کمکهاي تخصصي خود را براي استفاده از مارکرهاي مولکولي، مارکر ژن، شناسائي و انتقال ژن فراهم ميکند به علاوه اين مرکز امکان استفاده ازگلخانه، آزمايشگاههاي بيوتکنولوژي و زمينهاي کشاورزي را براي انجام آزمايشات کشاورزي و بيوتکنولوژي فراهم ميکند. اين مرکز يک موسسه مهم براي همکاري با بخش خصوصي است که مي تواند استفاده از فناوريهاي موسسه بين المللي تحقيقات گياهان زراعي مناطق گرم نيمه خشک را براي تاسيس شرکت ها و سرمايه گذاري در بخش کشاورزي توسعه دهد. پروژه ديگري که با همکاري کارخانه هاي تقطير روسيه در اين انکوباتور اجرا ميشود توليد الکل بيرنگ)صنعتي) و الکل سوختي (که به بنزين اضافه مي شود) از واريته هاي سورگوم شيرين است. سورگوم يک گياه منطقه نيمه خشک است که از آن براي تهيه الکل استفاده مي شود، همچنين موسسه بين المللي تحقيقات گياهان زراعي مناطق گرم نيمه خشک درصدد است در آينده نزديک حمايتهائي را از پروژه افزايش شکر در واريته هاي سورگوم بعمل آورد.
مرکز رشد کسب و کار يانگ لينگ در چين) بخش نمايش صنايع HiTech درکشاورزي)
اين مکان يک موسسه عمومي ارائه دهنده خدمات علمي با قوانين مخصوص به خود است که با همکاري کميته اجرائي بخش نمايش صنايع hightech کشاورزي يانگ لينگ و مرکز رشد کسب و کار يانگ لينگ در مارچ 1998تاسيس شده است .متوليان اين مرکز وزارت علوم و فناوري، دپارتمان علم و فناوري شانکسي و کميته اجرائي بخش نمايش يانگ لينگ مي باشند. مرکز رشد کسب و کار يانگ لينگ در آپريل 2002 به صورت يک انکوباتور کسب و کارhightech ملي معرفي شده است. هدف از مرکز رشد کسب و کار يانگ لينگ, تحقيق در پروژه هاي hightech با دورنماي تجاري درخشان و جذب افراد مستعد در اين زمينه مي باشد. اين مرکز با هدف سرمايه گذاري در زمينه hightech خدمات مالي و امکانات مربوطه را براي ايجاد زمينه هاي مناسب توسعه و نوآوري در بخش کشاورزي ارائه مي دهد. بنابراين، به کمک اين مرکز و سرمايه گذاري در زمينه صنايع hightech تواناسازي شرکتهاي تازه تاسيس به منظور توسعه hightech در بخش کشاورزي فراهم مي گردد. اين مرکز 4 بخش ساختمان مرکز رشد کسب و کار، کارگاه، دومين قسمت) فاز ( مرکز24/000 متر رشد کسب و کار با سطحي معادل مربع ومرکز رشد کشاورزي حيواني، را شامل شود. در حال حاضر بيشتر از 86 شرکت در اين مرکز مستقر شدند که 11 شرکت, محققان مراجعه کننده و 15 شرکت فارغ التحصيلاني که از طريق تغيير در سيستم سهام و اکتساب زمين شروع به فعاليت کردند، مي باشند. سرمايه کلي و تعداد 346/830 ميليون RMB اين مرکز 1, 822 نفر مي باشد که 60 % يا بيشتر کارمندان آنها هيات علمي هستند. اين شرکتها 150دستاورد علمي در حال توليد دارند که تقريباً 100 فراورده يا محصول آنها در حال بهره برداري است. به طور کلي شرکتها در زمينه اصلاح واريته هاي کشاورزي و باغباني مهندسي ژنتيک، فناوريهاي ذخيره آب آبياري، جنگلکاري، فعاليتهاي تغذيه اي و توليد علوفه، توليد کودهاي مرکب، پروسه شگرف) ظريف( کشاورزي از طريق توليدات و فناوري اطلاعات کشاورزي فعاليت مي کنند. اين مرکز با در برداشتن توصيه هائي براي نحوه عمل در بازار، توسعه شرکتهاي نوپا را براي انفجار اقتصادي درکشاورزي بخش نمايش صنايع hightech مستحکم ميکند. خدمات تجاري اين مرکزشامل ) اتومبيل، اشتراک براي روزنامه و مجله ،خدمات پرينت تايپ و کپي, اتاق کنفرانس, اسکان, سالن غذاخوري, خدمات رفاهي عمومي, خدمات نظافت, تلفن و خدمات شبکه( مي باشد.
پارک تکنولوژي پيشرفته کشاورزي در چين
اولين پارک کشاورزي hightech در شرق ايالت زجيانگ چين است که بيشتر از 330هکتار مساحت با سرمايه اي بيشتر از 500 ميليون ين6/20) ميليون دلار آمريکا( توسط گروه زجيانگ چاناها، سرمايه بخش خصوصي و دولتي ايالت زجيانگ ساخته شده است.
گلخانه هاي مدرن، محيط هاي حفاظت شده هيدروپونيک، يک مرکز کشت بافت گياهي و استخري براي تامين آب آبياري بعضي ازامکانات اين پارک مي باشند. در بين تسهيلات اين پارک، مرکز کشت بافت گياهي، بزرگترين نوع خود را در شرق چين دارد که سالانه ميتواند 30 ميليون گياهچه به طريق غير جنسي تکثير کند. اين پارک بيشتر از 100 واريته گياهي، شامل انواع مختلف گل، توت فرنگي، سيب زميني شيرين، گياهان داروئي و … را معرفي کرده است. ده هزار کشاورز به اين پارک پيوسته اند و بيشتر از 20 دانشگاه در چين و انسيتوي تحقيقاتي شامل دانشگاه زجيانگ، دانشکده هاي علوم کشاورزي چين، دانشکده علوم کشاورزي ايالت زجيانگ، کارشناسان علوم کشاورزي و مزارع تخصصي ايالات متحده، فرانسه و هلند نيز در طراحي و ساخت اين پارک شرکت داشته اند. سياست هاي اصلاحي چين، اين کشور را به يک قدرت نوظهور صنعتي در صحنه جهاني مبدل ساخته است. توجه به صنايع و کشاورزي تکنولوژي پيشرفته از عمده عوامل پيشرفت اين کشور مي باشد. راه اندازي پار کهاي تکنولوژي پيشرفته يکي از ابزارهاي به کار گرفته شده توسط کشورچين براي رسيدن به اين هدف است.
نتيجه گيري
طي مطالعه موردي انکوباتورها و پارکهاي کشاورزي نتايج فوق حاصل مي گردد:
تفاوت عمده اي که بين انکوباتورها و پارکهاي کلاسيک و انکوباتورها و پارکهاي فناوري کشاورزي وجود دارد اين است که انکوباتورها و پارکهاي فناوري کشاورزي در يک فضاي محدود و زير يک سقف قابل مديريت نيستند. به نحوي که مزرعه و ناحيه توليدي را شامل مي شود.
اين مراکز علاوه بر امکانات ساير مراکز رشد و پارکها امکانات گلخانه اي، زمينهاي زراعي، تامين آب آبياري و آزمايشگاههاي تخصصي را نيز شامل مي شود.
عملي نمودن برنامههاي يک مرکز رشد و پارک کشاورزي به مشخص کردن چند مقوله بصورت روشن نياز دارد، که از جمله مي توان به تعيين دقيق هدف، ويژگيها و توانائيهاي هدف نهائي، مديريت قوي و موثر و همزمان داشتن درک صحيح از فناوري اطلاعات و ارتباطات اشاره نمود.
در راه اندازي انکوباتور و پارک هاي فناوري کشاورزي علاوه بر توجه به ضعف هاي نظام ملي نوآوري در هر کشور بايد به اقليم و ويژگي هاي کشاورزي مناطق مختلف نيز توجه گردد لذا به نظر مي رسد در بحث انکوباتورها و پارک هاي کشاورزي استفاده از يک الگوي واحد براي مناطق مختلف کشور مناسب نمي باشد.